ĂN CHAY HAY ĂN MẶN?

Sau buổi lễ cầu siêu, chúng tôi được mời ăn cơm chay, Trước kia tôi quan niệm rằng cơm chay đạm bạc, không ngờ bữa cơm chay này lại nhiều món ngon đến thế.

- Thưa thầy, tại sao lại phân biệt "ăn chay" với "ăn mặn"?
- Phải chăng ăn mặn có thêm mắm muối gia vị; còn chay thì ăn lạt, không nêm gia vị?
- Không biết thì dựa cột mà nghe, chưa chi bạn đã "thêm mắm muối, pha chè" đấy.
- "Chay" đúng chữ là "trai" có nghĩa trong sạch, ăn món trong sạch, không sát sanh. "Mặn" đúng chữ là "Mạng" để chỉ sanh mạng các loài thú, ăn mặn tức là món ăn các loài thú. Do nói trại ra thành chay và mặn.

- Thưa thầy, có phải ăn chay để thành Phật không?
- Không phải, ăn chay chỉ là trợ duyên trong đường tu tâm. Vấn đề chính là tu tâm, ăn ở nhân đức. Cho nên có câu: Người ăn mặn mà nói ngay, còn hơn kẻ ăn chay mà nói vạy (tà vạy). Nếu làm việc bất chánh, ăn chay chẳng ích lợi gì.
- Nói theo ngày nay, ăn chay chỉ là hình thức để yểm trợ cho tu tâm.
- Thưa thầy, có phải ăn chay để được lên Niết bàn ?
- Niết bàn có gốc từ tiếng Pali: Nibbàna (Nib = không ; bana = thêu dệt) nghĩa là không thêu dệt, không đan kết, không bị cuốn vào vòng luân hồi, Niết bàn đòi hỏi kiên tâm khổ luyện - ăn chay chỉ là chuyện nhỏ.
- Người ta thường nguyện ăn chay một thời gian để cầu xin điều gì đó.
- Ăn chay là cốt mở lòng từ bi bác ái với muôn loài, chớ đừng mong ăn chay để được Trời Phật ban thưởng. Ăn chay để khấn vái cầu xin chỉ là mê tín dị đoan chứ tôn giáo không chủ trương như vậy.
- Thưa thầy, đã gọi cơm chay mà sao có nhiều món ngon giống như ăn mặn vậy. Không lẽ miệng ăn chay mà tâm còn hướng tới đồ mặn hay sao?
- Cháu nói đúng. Món chay chính gốc rất đơn sơ: đậu hũ, rau luộc chấm tương. Ngay cả nước mắn cũng không dùng. Còn như hôm nay là Cơm chay đặc biệt dành cho người ngoài nên có thêm những “món vọng". Món vọng là những món chay nhưng hình thức giống như món mặn để cho thực khách có thể dùng được mà không chán ngán. Nên nhớ rằng "món vọng” chỉ dùng cho người không quen ăn chay mà thôi. Những người thỉnh thoảng mới ăn chay có thể dùng các món vọng như gỏi, bánh phồng tôm, chả lụa, xé phay, hoành thánh chiên giòn, bì cuốn, chả giò, sườn xào chua ngọt, bánh giò, bánh xèo,… tất cả đều chế biến từ rau, củ, đậu, nấm... mà vị và hình dáng hết chỗ chê. Những người đi chùa thường xuyên hơn thì ăn phở chay, hủ tiếu chay, mì chay, bánh bao chay.
- Các món Vọng này đều làm bằng phổ tai, tàu hũ ky, nấm... Trên nguyên tắc đều là những món ăn chay, không sát sinh. Ăn món Vọng là tâm còn hướng về thức ăn sinh vật, như vậy chưa thấm nhuần tư tưởng ăn chay. Đừng nghĩ ăn chay là ép buộc. Niềm vui của ăn chay là tránh tội lỗi, tránh làm khổ, không giết hại sinh vật... mở lòng từ bi bác ái với muôn loài. Cháu nên biết rằng mức sống, lời giảng kinh cũng thay đổi tùy theo trình độ tu hành. Những người ăn chay thực thụ không ăn món Vọng.
- Thịt cá thường rẻ vào mồng một và ngày rằm. Một số bà ăn chay nhưng ham rẻ, mua cá về nhốt trong chậu để ăn ngày sau.
- Hôm nay không ăn nhưng nhốt cá cũng làm khổ cho sinh vật, như thể ăn chay chẳng ích gì.
- Thưa thầy, ăn chay là không ăn thịt cá, như vậy thiếu chất bổ dưỡng.
- Đây là đề tài tranh cãi bấy lâu nay.
- Thịt cá có đủ các aminoacid cần thiết nên gọi là thực đơn protein hoàn chỉnh. Còn rau đậu chỉ có một vài aminoacid nên gọi là thực đơn protein không đầy đủ. Bột mì và gạo chỉ có methionin. Rau (nhất là rau ngót và bột kiều mạch) có lysin nhưng lại thiếu methionin. Các loại hạt có nhiều protein hơn rau. 
- Đậu nành có đầy đủ các aminoacid cần thiết nên trong thực đơn ăn chay thường có đậu hũ, đậu phù trúc. Gần đây người ta làm ra nhiều sản phẩm từ đậu nành như bơ đậu nành, phomát đậu nành, sữa đậu nành. Hiện nay đã xuất hiện nhiều loại sữa cho trẻ em làm bằng đậu nành thay vì sữa bò. - Hạt bí đỏ chứa nhiều protein (25%), đứng thứ hai sau đậu nành. Hạt bí lại ít chất dầu hơn các hạt khác, mà đa số là acid béo chưa no. 100g hạt bí, kể cả vỏ, chứa 46g chất béo, sinh 54l calori. Nếu tính theo calori do các chất béo sinh ra là: acid béo no 15%, acid béo nhiều nối đôi 35%, acid béo một nối đôi 23%. Như vậy hạt bí đỏ có nhiều acid béo tốt. Hạt bí còn có nhiều sắt và kẽm hơn các loại hạt khác.
- Các loại hạt đậu có từ 8-15g protein/100g. Đậu phộng (lạc) có 24% protein, hạt hướng dương 23%, hạt dưa 23%, hạt mè (vừng) có 18%... 
- Các loại hạt có "protein không hoàn chỉnh", thường thiếu lysine. Cần bổ sung lysine có trong rau (rau dền, rau ngót...). Hạt có ít calcium nhưng có nhiều chất khoáng vi lượng khác như magne, kẽm, đồng, selenium... Hạt có nhiều vitamin E.
- Điều cần nhớ là chất bổ dưỡng không nhất thiết protein, lipid, glucid mà còn nhiều chất khác nữa.
- Lúa mì đen có nhiều protein hơn mì trắng, 100g hạt lúa mì đen có 15g protein ; vitamin B6 0,3mg (15 % nhu cầu hàng ngày), vitamin E 1 mg (10%), folacin 60 mcg (30%), riboflavin 0,3mg (18%), thiamin 0,3 mg (20%), niacin 4mg (21%), sắt 3mg (30%), calcium 121mg (35%), photpho 347mg (47%), kēm 4mg (27%).
- Gạo lức có nhiều protein hơn gạo trắng. Cám gạo có chất dầu và nhiều vitamin B1. Gạo chà trắng đẹp mắt nhưng không bổ bằng gạo chưa chà.
- Các con số trên chứng tỏ rằng thức ăn nguồn gốc thực vật cũng có khá đủ chất bổ. Nếu thay đổi thực đơn liên tục thì cũng có được thực đơn hoàn chỉnh. Bằng chứng hiển nhiên là một số tu sĩ ăn chay trường nhưng vẫn khỏe mạnh. 
- Mặt khác, dầu thực vật chẳng những không có cholesterol mà một vài loại dầu còn có những acid béo chưa no (nhiều nối đôi C=C trong công thức hóa học), ví dụ dầu hướng dương. Những dấu này gọi là chất béo có ích, nó giúp hạ cholesterol, giảm các nguy cơ cao huyết áp, nhồi máu cơ tim, tai biến mạch máu não. 
- Trái cây có nhiều vitamin. Rau trái có nhiều chất xơ nên giúp tiêu hóa. Sau những bữa cơm chay, người ta cảm thấy nhẹ bụng và chóng đói.
- Những người mập phì hoặc ăn quá nhiều chất bổ dưỡng nên ăn chay.
- Người già cũng nên ăn chay định kỳ hoặc một vài ngày trong tháng với mục đích tẩy bớt chất bã ra khỏi cơ thể.
- Những người gầy ốm, suy nhược không nên ăn chay trường.
- Người thiếu máu chỉ ăn chay định kỳ; cần ăn thêm thịt cá để có chất "sắt heme".
- Đáng tiếc là các tiệm cơm chay dùng khá nhiều dầu và bột ngọt. Ăn cơm chay chóng đói, nhưng dầu thực vật làm đầy bụng. Bột ngọt không có tính bổ dưỡng. Dùng bột ngọt dài hạn có thể gặp một số tác dụng ngoại ý không tốt, gọi là hội chứng "tiệm cơm tàu". Muốn cho món ăn đậm đà, hãy dùng nấm. Nấm có hương vị thơm ngon và gần giống với vị của bột ngọt (mì chính). 
- Người Thiên chúa giáo cũng ăn chay nhưng với hình thức và ý nghĩa khác. Họ chỉ cữ thịt nhưng vẫn ăn cá. Về mặt dinh dưỡng, không có vấn đề. Kiêng thịt ăn cá sẽ giảm cholesterol và tăng chất béo omega 3 chưa no, như vậy rất tốt.
- Joe A Vinson (J. Agric. Food Chem 1995) đưa ra một danh sách các chất flavonoid có tính chống oxy hóa. Các flavonoid có rất nhiều trong hoa quả và rau xanh. Như vậy ăn chay làm tăng khả năng chống lão hóa, chống các bệnh tim mạch và ngăn ngừa ung thư.
- Không nên ăn quá nhiều rau xanh và ăn dài ngày một thứ rau. Rau muống, rau lang, rau bó xôi có nhiều acid oxalic. Acid oxalic ngăn cản sự hấp thụ chất sắt và calcium. Dùng nhiều acid oxalic có nguy cơ bị sạn thận. Nên ăn thêm đậu và giá đậu.
- Bắp cải rất tốt, nhưng ăn bắp cải dài ngày có nguy cơ bướu cổ do thiếu iod.
- Ăn măng tre dài ngày có nguy cơ ngộ độc acid cyanhydric.
- Thiết tướng nên ăn uống đầy đủ các loại thực phẩm. Ngoại trừ các tu sĩ, người khác không ăn chay trường mà hãy ăn chay định kỳ. Dù ăn chay hay ăn mặn, hãy thay đổi thực đơn liên tục để có đủ chất bổ dưỡng cần thiết và tránh được các tác dụng ngoại ý.

Ngoài việc ăn chay định kỳ để có một sức khoẻ tốt thì chúng ta hãy thường xuyện sử dụng bài thuốc tắm và thuốc ngâm chân để chăm sóc sức khoẻ nhé. Đây là phương pháp "thuỷ trị liệu" độc đáo của người Dao Đỏ 

Nước tắm người Dao Đỏ dành cho nam giới DaodoMen

Nước tắm Dao Đỏ dành cho em bé Daodobaby

Nước tắm thảo dược dành cho phụ nữ Daodo (đặc biệt là phụ nữ sau sinh)

Thảo dược ngâm chân của người Dao Đỏ